Katika mfumo wa haki jinai, haki ya dhamana kwa mtuhumiwa ni mojawapo ya haki za msingi zinazolindwa na Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, pamoja na Sheria ya Mwenendo wa Makosa ya Jinai (Criminal Procedure Act – CPA, Sura ya 20). Dhamana inahakikisha kuwa mtu anayedaiwa kufanya kosa hawekwi kizuizini bila sababu ya msingi hadi pale kesi yake itakaposikilizwa na kuamuliwa.
Haki ya Dhamana kwa Mujibu wa Sheria
Kifungu Muhimu: Kifungu cha 148 cha CPA
Kifungu hiki kinaeleza kuwa mtuhumiwa wa kosa la jinai anaweza kupewa dhamana, isipokuwa kwa makosa maalum yanayozuiliwa na sheria kutoa dhamana (non-bailable offences).
Dhamana Inapatikana Wapi?
1. Kituo cha Polisi
- Kwa makosa madogo yanayodhaminika, dhamana inaweza kutolewa kabla ya kufikishwa mahakamani.
- Polisi hutoa dhamana kwa masharti ya kuwepo mdhamini na barua ya utambulisho.
2. Mahakamani
- Ikiwa kosa ni la kiwango kikubwa au tayari mtuhumiwa amefikishwa mahakamani, maombi ya dhamana huwasilishwa mbele ya hakimu au jaji.
- Mahakama huamua kulingana na mazingira ya kesi kama mtuhumiwa anastahili dhamana.
Masharti ya Kupata Dhamana
Mahakama au polisi inaweza kuhitaji:
- Wadhamini wanaotambulika kisheria
- Barua ya utambulisho kutoka kwa viongozi wa serikali za mitaa
- Mali au dhamana ya fedha
- Ahadi ya kutohatarisha uchunguzi au kushawishi mashahidi
Haki ya Kukata Rufaa Ikinyimwa Dhamana
Ikiwa mtuhumiwa amenyimwa dhamana katika mahakama ya chini, ana haki ya kukata rufaa katika mahakama ya juu (High Court) akitaka maamuzi hayo yarekebishwe.
Haki ya dhamana kwa mtuhumiwa ni sehemu ya msingi ya mfumo wa haki wa Tanzania. Licha ya tuhuma, kila mtu ana haki ya kushughulikiwa kwa usawa na kwa kufuata taratibu za sheria. Kuelewa haki hii ni muhimu kwa raia wote ili kujua hatua za kuchukua pale wanapokumbana na changamoto za kisheria.
Mapendekezo ya Mhariri
