Katika mfumo wa haki jinai, haki za mtuhumiwa mbele ya polisi ni msingi wa kuhakikisha kuwa haki haivunjwi kuanzia hatua ya uchunguzi hadi maamuzi ya mahakama. Tanzania, kama ilivyo kwa nchi nyingine zinazofuata misingi ya haki na utawala wa sheria, imeweka wazi haki hizi kupitia Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Sheria ya Mwenendo wa Makosa ya Jinai (CPA – Sura ya 20), na mikataba ya kimataifa inayolinda haki za binadamu.
Haki Muhimu za Mtuhumiwa Anapokamatwa au Kuhojiwa na Polisi
1. Haki ya Kufahamishwa Sababu ya Kukamatwa
Mara tu unapokamatwa, una haki ya kuambiwa sababu ya kukamatwa kwako kwa lugha unayoielewa, kama ilivyoelezwa kwenye Kifungu cha 13 CPA.
2. Haki ya Kukaa Kimya
Mtuhumiwa ana haki ya kutojibu maswali yoyote ya polisi bila kuwepo kwa wakili au bila kuelewa kikamilifu mashtaka dhidi yake. Hii inalenga kumlinda dhidi ya kujipeleka hatiani kwa kutokujua sheria.
3. Haki ya Kuwasiliana na Wakili
Kwa mujibu wa sheria, mtuhumiwa ana haki ya kuwa na wakili wa kumsaidia katika hatua zote za upelelezi na mahojiano. Polisi hawapaswi kuzuia mawasiliano haya.
4. Haki ya Kuwataarifu Ndugu au Rafiki
Mtuhumiwa anayo haki ya kumjulisha mtu wa karibu kuhusu kukamatwa kwake. Hii ni haki ya msingi kwa ajili ya msaada wa kisheria na kiutu.
5. Haki ya Dhamana kwa Makosa Yanayodhaminika
Kwa makosa ambayo yanaruhusu dhamana, polisi anaweza kumpa mtuhumiwa dhamana kabla ya kufikishwa mahakamani, kwa mujibu wa Kifungu cha 148 CPA.
6. Haki ya Kutoteswa au Kushinikizwa Kukiri
Sheria na mikataba ya haki za binadamu inapiga marufuku aina yoyote ya mateso, vitisho, au shinikizo kwa mtuhumiwa ili akiri kosa. Ushahidi uliopatikana kwa njia za kinyume na haki haukubaliki mahakamani.
7. Haki ya Kufikishwa Mahakamani kwa Wakati
Mtuhumiwa anatakiwa kufikishwa mahakamani ndani ya saa 48 tangu alipokamatwa, isipokuwa kwa sababu halali kama vile likizo au matatizo ya kiufundi ya upelelezi.
Kwa Nini Kujua Haki za Mtuhumiwa ni Muhimu?
- Huzuia matumizi mabaya ya madaraka na ukatili wa polisi
- Husaidia familia na wanasheria kutoa msaada mapema
- Huhakikisha kwamba ushahidi haupatikani kwa njia haramu
- Husaidia mahakama kufanya maamuzi ya haki
Haki za mtuhumiwa mbele ya polisi ni nguzo muhimu ya utawala wa sheria. Kila mwananchi anapaswa kuzifahamu ili kujilinda, kusaidia wengine, na kushiriki katika mabadiliko ya kijamii yanayolinda utu, haki, na usawa mbele ya sheria.
