Katika mfumo wa haki jinai wa Tanzania, makosa yenye dhamana ni yale ambayo mtuhumiwa anaweza kuachiliwa kwa masharti maalum wakati uchunguzi au kesi ikiendelea. Dhamana hutolewa na polisi au mahakama kulingana na uzito wa kosa na mazingira ya kesi husika, kwa mujibu wa Kifungu cha 148 cha Sheria ya Mwenendo wa Makosa ya Jinai (CPA), Sura ya 20.
Makosa Yenye Dhamana: Maelezo ya Kisheria
Makosa yanagawanyika katika makundi mawili makuu:
- Makosa yanayodhaminika (bailable offences)
- Makosa yasiyodhaminika (non-bailable offences)
Katika makosa yenye dhamana, mtuhumiwa haruhusiwi kubaki rumande bila sababu za msingi, na anaweza kuomba kuachiliwa huru kwa masharti hadi kesi yake isikilizwe na kuamuliwa.
Orodha ya Makosa Yenye Dhamana
Hii ni mifano ya kawaida ya makosa yenye dhamana:
1. Wizi wa Kawaida (Theft)
- Kifungu cha 265 CPA
- Ikiwa hakuna kutumia silaha au vurugu, kosa hili linadhaminika.
2. Utapeli (Obtaining by False Pretences)
- Kifungu cha 302 CPA
- Licha ya kuwa ni kosa la udanganyifu, linaweza kudhaminika kutegemea mazingira.
3. Ujeruhi Mdogo (Assault causing bodily harm)
- Kifungu cha 241 CPA
- Ikiwa jeraha si la hatari au la kudumu, dhamana huruhusiwa.
4. Kuvunja Nyumba kwa Nia ya Kuiba (Housebreaking without violence)
- Ikiwa halihusishi matumizi ya silaha au majeruhi, linaweza kudhaminika.
5. Kusababisha Usumbufu wa Amani (Public Nuisance)
- Kosa la kijamii ambalo si hatari kwa maisha ya watu.
6. Kupatikana na Mali Isiyojulikana (Possession of suspected stolen property)
- Dhamana hutolewa kulingana na mazingira ya upatikanaji wa mali.
7. Makosa ya Mitandao Yasiyo ya Uhaini
- Kama kuchapisha taarifa zisizo sahihi bila nia ya uchochezi au ugaidi.
Masharti ya Kupata Dhamana kwa Makosa Yanayodhaminika
Dhamana hutolewa kwa kufuata masharti yafuatayo:
- Kuwa na mdhamini wa kuaminika
- Kutoa barua ya utambulisho ya serikali ya mtaa au taasisi ya kisheria
- Kuweka dhamana ya fedha au mali (bail bond)
- Ahadi ya kuhudhuria kila kikao cha kesi
- Kutotoa vitisho kwa mashahidi au kuingilia ushahidi
Dhamana Inapotolewa: Polisi au Mahakamani?
Kwa Makosa Madogo
Polisi wanaweza kutoa dhamana kabla ya kufikishwa mahakamani.
Kwa Makosa Makubwa (lakini yanayodhaminika)
Mahakama ndicho chombo cha kisheria cha kutoa dhamana kupitia ombi rasmi la wakili au mtuhumiwa mwenyewe.
Makosa yenye dhamana yana nafasi muhimu katika mfumo wa haki. Kwa kujua makosa yanayodhaminika, wananchi wanapata fursa ya kujilinda kisheria na kuhakikisha haki haitumikii upendeleo au uonevu. Mtuhumiwa hubaki hana hatia hadi itakapothibitishwa vinginevyo, na hivyo dhamana ni haki – si fadhila.
Soma pia:
